فرونشست دشت مرودشت؛ آیا تخت جمشید در خطر فروپاشی است؟

دشت مرودشت، پهنه‌ای تاریخی و حاصلخیز در استان فارس، این روزها با فرونشست زمین مواجه شده است. نقاط مختلف این دشت بین ۲ تا ۲۰ سانتی‌متر فرو رفته‌اند و این پدیده نگرانی‌هایی درباره آسیب رسیدن به میراث جهانی هخامنشی ایجاد کرده است. از جمله آثار مهم این دشت می‌توان به تخت جمشید، نقش رستم، نقش رجب و مجموعه پاسارگاد اشاره کرد.

این دشت هزاران سال سکونتگاه بشر بوده و به دلیل موقعیت مناسب، به عنوان پایتخت بزرگ‌ترین امپراتوری‌های جهان از جمله هخامنشیان انتخاب شد. اکنون با فرونشست زمین، خطر بالقوه‌ای برای میراث باستانی ایران ایجاد شده است.

فرونشست زمین چیست و چرا رخ می‌دهد؟

فرونشست زمین پدیده‌ای غیرطبیعی و ناشی از فعالیت‌های انسانی است. برخلاف زلزله یا خشکسالی که پدیده‌های طبیعی هستند، فرونشست تنها در دشت‌ها رخ می‌دهد و باعث ایجاد شکستگی، ترک و اختلاف سطح زمین می‌شود.

در دشت مرودشت، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی به ویژه در ۳۰ تا ۴۰ سال اخیر باعث شده تا زمین بخش‌های آبرفتی خود را از دست بدهد. طبق گزارش مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور، عمق برداشت آب از ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر بوده و الکتروپمپ‌ها آب را برای کشت صیفی‌جات و دیگر محصولات پرآب بر به سطح زمین منتقل کرده‌اند. این روند باعث شد که قسمت‌های بالشتکی و منعطف زمین که نقش تثبیت‌کننده داشت، از بین برود و کوچک‌ترین تکان زمین موجب فرونشست شود.

چرا دشت مرودشت پایلوت مطالعات فرونشست شد؟

دشت مرودشت به دلیل ترکیبی از ویژگی‌های زمین‌شناسی و فرهنگی، به عنوان پایلوت مطالعات فرونشست کشور انتخاب شد:

• وجود میراث جهانی و آثار هخامنشی

• جریان رودخانه کر به عنوان یکی از رودخانه‌های تاریخی ایران

• قرارگیری سد درودزن به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سدهای کشور

• داشتن ویژگی‌های زمین‌شناسی شاخص

با استفاده از تصاویر راداری، سنجش از راه دور و هوش مصنوعی، کارشناسان سازمان زمین‌شناسی وضعیت دشت را پایش کردند و نتایج مرحله دوم مطالعات در دی ماه امسال منتشر خواهد شد.

آیا تخت جمشید و دیگر آثار در خطر هستند؟

تحقیقات زمین‌شناسی و ژئوفیزیک نشان می‌دهد که تخت جمشید و نقش رستم به دلیل ایجاد در دل صخره‌ها و دامنه کوه‌ها، از پایداری کافی برخوردارند و فرونشست دشت اثر مستقیم بر آن‌ها ندارد.

با این حال، بخش‌هایی از دیگر آثار تاریخی و باستانی در مناطق مسطح دشت مرودشت هنوز در معرض خطر هستند. شکاف‌ها و تغییرات سطح زمین در مناطق جنگلی اطراف تخت جمشید در حال بررسی‌اند تا میزان تهدید برای میراث فرهنگی مشخص شود.

علل اصلی فرونشست

اصلی‌ترین علت فرونشست دشت مرودشت، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آبرفتی است. با کاهش توازن بین بارش و برداشت آب، زمین از حالت انعطاف‌پذیری خارج شده و با کوچک‌ترین شوک یا لرزش، فرو می‌ریزد.

سایر دلایل شامل:

• استفاده نادرست از منابع آب زیرزمینی برای کشاورزی

• عمیق شدن چاه‌ها و کاهش ذخیره آب آبرفتی

• نبود کنترل دقیق بر چاه‌های غیرمجاز

راهکارهای کنترل فرونشست

با توجه به اینکه فرونشست غیرقابل بازگشت است، تنها راه مقابله با آن کنترل و مدیریت است. کارشناسان راهکارهای زیر را پیشنهاد می‌کنند:

• ایجاد تعادل در بیلان آب سفره‌های زیرزمینی

• آبخیزداری و آبخوان‌داری

• کنترل چاه‌های غیرمجاز و استفاده از کنتور حجمی

• تعریف اشتغال جایگزین کشاورزی و اجرای الگوی کشت مناسب

• تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها و بازگرداندن آب به زمین

با اجرای این اقدامات می‌توان از تخریب بیشتر دشت و میراث باستانی ایران جلوگیری کرد.

فرونشست دشت مرودشت هشداری جدی برای حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی ایران است. با مدیریت منابع آب، برنامه‌ریزی علمی و اقدامات پیشگیرانه، می‌توان این دشت تاریخی را حفظ کرد و آثار جهانی هخامنشی را از خطرات ناشی از فعالیت‌های انسانی مصون نگه داشت.

نظر شما درباره فرونشست دشت مرودشت و تهدید احتمالی برای میراث جهانی ایران چیست؟ دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید.