بلندترین شب سال به روایت جنوب؛ یلدای فارس تا هرمزگان

خبرجنوب/ شب یلدا یا شب چله، بلندترین شب سال و یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی است که در سراسر کشور با آداب و رسوم متنوعی برگزار می‌شود. در استان‌های جنوبی ایران از جمله فارس، خوزستان، بوشهر، هرمزگان و کهگیلویه و بویراحمد، این شب با سنت‌های بومی، خوراکی‌های محلی و دورهمی‌های خانوادگی رنگ و بویی متفاوت دارد و نشان‌دهنده پیوند عمیق مردم این مناطق با فرهنگ و طبیعت است.

شو چله در کهگیلویه و بویراحمد

در دیار آریوبرزن، شب یلدا با عنوان «شو چله» شناخته می‌شود و یکی از آیین‌های مهم فرهنگی مردم به‌شمار می‌رود. خانواده‌ها در این شب در خانه بزرگ‌ترها گرد هم می‌آیند و با غذاها و خوراکی‌های سنتی از یکدیگر پذیرایی می‌کنند. شله ماشکی، شله کنجدی، دوازردکی، آش کنگری، آش کارده و حلوای دوشابی از جمله غذاهایی هستند که سفره شب یلدا را در این استان متنوع و دلنشین می‌کنند.

یکی از خوراکی‌های شاخص این شب، گندم برشته است که به‌عنوان آجیل محلی کهگیلویه و بویراحمد شناخته می‌شود. این آجیل که ترکیبی از گندم برشته، پسته کوهی، مویز و بادام کوهی است، به دلیل ارگانیک بودن و ارزش غذایی بالا، جایگاه ویژه‌ای در سفره یلدایی مردم این منطقه دارد. در کنار پذیرایی، بزرگان خانواده به نقل متل‌ها و داستان‌های قدیمی می‌پردازند و این شب به فرصتی برای انتقال فرهنگ بومی به نسل‌های جوان‌تر تبدیل می‌شود.

آیین‌های شب یلدا در خوزستان

در استان خوزستان، شب یلدا با گردهمایی خانوادگی و پذیرایی گرم پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها از فرزندان و نوه‌ها برگزار می‌شود. آجیل، هندوانه، انار، خرما، لبو، آش و شیرینی‌های محلی از خوراکی‌های رایج این شب هستند و فضای خانه‌ها را سرشار از صمیمیت می‌کنند.

در شهرهایی مانند اهواز و دزفول، خرید و فروش هندوانه در روزهای منتهی به شب یلدا رونق خاصی دارد و چله‌نشینی جایگاه ویژه‌ای در میان مردم دارد. یکی از باورهای قدیمی در برخی نقاط خوزستان، انتظار برای «قارون افسانه‌ای» است که در شب یلدا در لباس هیزم‌شکن ظاهر می‌شود و برای خانواده‌های نیازمند، برکت و فراوانی به همراه می‌آورد. فال حافظ، شاهنامه‌خوانی، خاطره‌گویی بزرگان و دورهمی در کنار کرسی یا بخاری از دیگر رسوم رایج این شب در شهرهایی مانند آبادان و خرمشهر به‌شمار می‌رود.

شب یلدا در بوشهر؛ قصه، شعر و خوراکی‌های محلی

در استان بوشهر، شب یلدا بیشتر به‌صورت دورهمی‌های خانوادگی و فامیلی برگزار می‌شود. بزرگ‌ترهای فامیل در این شب به قصه‌گویی، از جمله نقل داستان‌های قدیمی مانند ننه سرما می‌پردازند و گاهی نیز نمایش‌های کوتاهی جشن‌گونه با الهام از داستان‌های شاهنامه اجرا می‌شود. شعرخوانی، به‌ویژه خواندن اشعاری از حافظ و رباعیات خیام، بخش جدانشدنی این آیین است.

سفره یلدای بوشهری‌ها با آجیل، هندوانه، خرمالو، انار، مرکبات و خوراکی‌های متنوع تزیین می‌شود. هندوانه به دلیل اقلیم گرم استان، محبوب‌ترین میوه شب یلدا در بوشهر است. برخی خانواده‌ها نیز غذاهای محلی مانند قلیه‌ماهی، قلیه‌میگو، شکرپلو و شویدپلو را برای این شب آماده می‌کنند و با شیرینی‌های محلی همچون رنگینک و حلوای مسقطی از مهمانان پذیرایی می‌شود.

یلدای هرمزگانی؛ شب شادی و موسیقی

در هرمزگان، شب یلدا با شور و نشاط بیشتری همراه است و موسیقی محلی نقش پررنگی در این آیین دارد. مردم با نواختن سازهای سنتی و دهل به شادی و پایکوبی می‌پردازند و فضای صمیمی و پرتحرکی را رقم می‌زنند. در این شب، بزرگان فامیل برای کوچک‌ترها دعای عاقبت‌به‌خیری می‌کنند که نشان‌دهنده اهمیت پیوند خانوادگی در فرهنگ هرمزگان است.

خوراکی‌های شب یلدا در این استان شامل تنقلات محلی مانند کسودنگ، بنه، کنجد برشته، نخود و کشمش است. همچنین نان‌های محلی مانند رگاگ، سیلک و تومشی همراه با مهیاوه و سوراغ و غذاهای دریایی همچون قلیه‌ماهی و ماهی برشته بر سر سفره‌ها دیده می‌شود. تعریف چیچیکا یا داستان‌های افسانه‌ای و شعرخوانی حافظ و سعدی از دیگر بخش‌های این شب به‌شمار می‌رود. در برخی مناطق نیز حنا گذاشتن بر دست و پا به نیت خوش‌یمنی و جذب اتفاقات خوب انجام می‌شود.

شب چله در فارس

در استان فارس و به‌ویژه شیراز، شب یلدا بیشتر با نام «شب چله» شناخته می‌شود. مردم این منطقه زمستان را به دوره‌هایی مانند چله بزرگ، چله کوچک و چله پیرزن تقسیم می‌کنند و باور دارند اوج سرما در روزهای موسوم به «چهارچهار» رخ می‌دهد. شب چله در فارس با فال حافظ، شعرخوانی، قصه‌گویی و پذیرایی با آجیل و میوه‌های یلدایی برگزار می‌شود و همچنان جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ مردم این دیار دارد.

آغاز زمستان در جنوب

شب یلدا در جنوب ایران، فراتر از یک جشن تقویمی، نمادی از همدلی، صمیمیت خانوادگی و پیوند با سنت‌های کهن است. هر استان با حفظ آیین‌های بومی خود، این شب را به شکلی متفاوت اما با مفهومی مشترک برگزار می‌کند؛ مفهومی که بر امید، نور، برکت و تداوم فرهنگ ایرانی تأکید دارد.