سیما زعفرانچی - «خبرجنوب»/ در جهانی پرهیاهو که اضطراب، استرس، فشارهای اقتصادی و اخبار نگران‌کننده از هر سو ما را احاطه کرده اند، مدیتیشن به‌عنوان یک پناهگاه درونی یا التیامی موقت بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. به همین خاطر، روز ۲۱ می (۳۱ اردیبهشت) به نام روز جهانی مدیتیشن نام‌گذاری شده؛ فرصتی برای مکث، تأمل و بازگشت به آرامش.

مدیتیشن چیست؟

مدیتیشن (Meditation) یا مراقبه، نوعی تمرین ذهنی‌ست که با تمرکز آگاهانه بر لحظه حال، فرد را به آرامش ذهنی و عاطفی می‌رساند. برخلاف تصور برخی، مدیتیشن نه فقط یک تمرین معنوی، بلکه روشی ثابت شده برای بهبود کیفیت زندگی است. این تمرین می‌تواند شامل سکوت، تمرکز روی تنفس، تکرار یک واژه یا تصویر ذهنی، یا حتی حرکت آرام بدن باشد.

تاریخچه مدیتیشن

مدیتیشن سابقه‌ای چند هزار ساله دارد و نخستین نشانه‌های آن در متون باستانی هندو و سنت‌های آیینی هند، از جمله یوگا و آیین هندوئیسم یافت می‌شود. بعدها این تمرین در آیین بودایی، به‌ویژه در تبت، چین، ژاپن و جنوب شرق آسیا گسترش یافت و با مفاهیمی مانند ذِن و ذهن‌آگاهی همراه شد. در همین حال، اشکال خاصی از مراقبه و خلوت درونی در سنت‌های عرفانی اسلامی، مسیحی و یهودی نیز وجود داشته که نشان می‌دهد تأمل، ذکر و توجه به درون، مفهومی جهانی و مشترک میان فرهنگ‌هاست.

‌چرا روزی برای مدیتیشن تعیین شده؟

با گسترش مدیتیشن در سطح جهان و تأثیرات مثبتی که مطالعات متعدد درباره آن منتشر کرده‌اند، در سال‌های اخیر جنبش‌های سلامت روان و معنویت تصمیم گرفتند روزی را به مدیتیشن اختصاص دهند تا توجه عمومی را به اهمیت درونی‌سازی، سکوت و مراقبت ذهنی جلب کنند. از این رو، روز جهانی مدیتیشن با هدف گسترش آگاهی، تشویق به تمرین مدیتیشن و ترویج سلامت روانی در سراسر جهان تعیین شد. انتخاب ۲۱ می به‌صورت نمادین، در نزدیکی انقلاب تابستانی و اوج انرژی طبیعت در نیم‌کره شمالی صورت گرفت تا به پیوند میان آرامش درونی و هماهنگی با جهان بیرونی تأکید شود.

فواید مدیتیشن 

مدیتیشن صرفاً یک تجربه ذهنی نیست؛ بلکه پژوهش‌های علمی متعددی فواید آن را تأیید کرده‌اند: کاهش استرس و اضطراب، بهبود کیفیت خواب، افزایش تمرکز و حافظه، تقویت سیستم ایمنی، کاهش فشار خون، تنظیم ضربان قلب و افزایش احساس خوش‌بینی و رضایت درونی از جمله فواید مدیتیشن هستند که در منابع مختلف به آنها اشاره شده است.

بر اساس پژوهشی که به تازگی توسط پژوهشگران دانشگاه‌های ساوت‌همپتون و بث در British Journal of Health Psychology منتشر شده، مشخص شده که تنها ده دقیقه تمرین روزانه‌ ذهن‌آگاهی یا همان مدیتیشن می‌تواند بهبود چشمگیری در سلامت روان ایجاد کند. این تمرین کوتاه باعث کاهش افسردگی و اضطراب شده و انگیزه افراد را برای ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی‌، از جمله ورزش، تغذیه و خواب سالم، افزایش می‌دهد.

انواع مدیتیشن

مدیتیشن سبک‌های مختلفی دارد، و انتخاب روش مناسب به شخصیت و نیاز فرد بستگی دارد:

• مدیتیشن ذهن‌آگاهی (Mindfulness): تمرکز کامل بر لحظه اکنون و مشاهده افکار بدون قضاوت.
• مدیتیشن محبت‌گسترانه (Loving-kindness): تمرینی برای ایجاد عشق و همدلی نسبت به خود و دیگران.
• مانترا مدیتیشن: تکرار یک واژه یا جمله خاص برای تمرکز ذهن.
• مدیتیشن حرکتی: مانند یوگا، تای‌چی یا پیاده‌روی ذهن‌آگاهانه.

مدیتیشن در ایران؛ از شرق تا اینستاگرام

در سال‌های اخیر، مدیتیشن به‌تدریج جای خود را در میان مردم ایران باز کرده. از کلاس‌های یوگا در باشگاه‌های شهری گرفته تا ویدیوهای بی شمار مدیتیشن در اینستاگرام و تلگرام؛ استقبال از این روش‌ها در میان جوانان، هنرمندان و حتی بعضی پزشکان قابل توجه است. هرچند همچنان برخی نگاه سنتی یا مذهبی نسبت به آن دارند، اما ترکیب مدیتیشن با مفاهیم بومی مانند "ذکر"، "تفکر" و "خلوت درونی" باعث شده پذیرش آن امروزه در فرهنگ ایرانی بیشتر شود.

چرا جامعه امروز ایران به مدیتیشن نیاز دارد؟

با توجه به شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی و روانی حاکم بر جامعه ما، مدیتیشن نه یک تجمل، بلکه یک ضرورت است. استرس ناشی از نوسانات اقتصادی، تنش‌های اجتماعی، آینده مبهم و فشار روانی روی خانواده‌ها و جوانان باعث شده نیاز به ابزارهایی برای آرام‌سازی ذهن بیش از هر زمان دیگری احساس شود و در این خصوص مدیتیشن می‌تواند به‌عنوان روشی ارزان، در دسترس و غیرتهاجمی، به تعادل ذهنی و تصمیم‌گیری بهتر در سطح فردی و جمعی کمک کند.

چطور می‌توانیم مدیتیشن را شروع کنیم؟ روش‌هایی ساده برای همه

اگرچه مدیتیشن در سطوح پیشرفته نیاز به آموزش و راهنمایی تخصصی دارد، اما بسیاری از روش‌های ساده آن را می‌توان بدون آموزش رسمی هم انجام داد. تمرین‌هایی مانند تمرکز بر تنفس یا اسکن بدن به‌راحتی و با کمی راهنمایی اولیه از طریق اپلیکیشن‌ها یا منابع رایگان قابل انجام هستند.  شروع مدیتیشن لزوماً نیاز به آموزش حرفه‌ای یا وسایل خاص ندارد. با چند تمرین ساده می‌توان وارد مسیر شد:

• تنفس آگاهانه: ۲ تا ۵ دقیقه فقط روی دم و بازدم خود تمرکز کنید.
• اسکن بدن: به‌آرامی توجه خود را از نوک پا تا سر روی بدن متمرکز کنید و تنش‌ها را رها کنید.
• تکرار جمله مثبت: مثل «من در صلح هستم» یا «همه چیز در گذر است».
• مدیتیشن هنگام راه رفتن: قدم زدن آرام در طبیعت یا حتی خانه، همراه با آگاهی از حرکت پاها و نفس‌ها.
• مدیتیشن با موسیقی: گوش دادن به موسیقی آرام یا صدای طبیعت همراه با بستن چشم‌ها.

سخن پایانی

با وجود انتقادهای وارد شده به فراگیر شدن تولیدمحتوای "اداگونه"، افراطی، غیرحرفه ای و حتی تصنعی در مورد مدیتیشن یا یوگا بین بلاگرها و اینفلوئنسرها، شاید بد نباشد که در این خصوص نیمه پر لیوان را ببینیم و از این زاویه به قضیه نگاه کنیم که اگر این نوع محتواها بتواند درصدی از افراد جامعه را به مدیتیشن و گنجاندن آن در زندگی روزمره ترغیب کند، رسالت خود را انجام داده و می تواند گامی موثر برای سلامت جسم و روان جامعه بردارد.

روز جهانی مدیتیشن یک یادآوری‌ست برای این که در دنیای پُرشتاب امروز، گاهی باید مکث کرد، نشست و فقط بود. بیایید در این روز، حتی برای چند دقیقه، به خودمان این سکوت و سکون را هدیه بدهیم. هدیه ای که شاید مُسکنی باشد برای روان رنجور این روزهای ما.