کودکی به تاراج رفته/ روایت زخمی کهنه از داستان زندگی در مناطق محروم

  ۱۱ سال بیشتر نداشت که ناچار به دل کندن از دنیای کودکی اش شد، بزرگترها برایش بریدند، دوختند و تنش کردند. او به دلیل رواج رسومات غلط روستایشان، زودتر از موعد رخت سپیدی به تن کرد که تا همیشه داغ سیاه بختی اش را بر پیشانی اش بنشاند.

 مُبینا، زنی کم سن و سال در یکی از مناطق روستایی جنوب استان فارس است، همانجایی که گرمای سوزانش روزگار دختران کم سن و سالش را هم به آتش کشیده است.

 دختری که به جبر بزرگترها در ۱۱ سالگی عقد کرد و دو سال پس از ازدواج در سن ۱۳ سالگی مادر شد آنهم زمانی که هیچ چیز از الفبای زندگی مشترک و مسئولیت مادری نمیدانست.

 این دختر کم سن و سال زودتر از آنچه که فکرش را بکند بساط اسباب بازیهای ناچیز کودکیش جمع شد تا ادامه دهنده مسیر سخت زندگی زناشویی باشد.

 اما او هیچگاه نتوانست با این شیوه از زندگی کنار بیاید و تنها پس از شش سال در بهار ۱۷ سالگی اش متوجه فرصت های از دست رفته روزگار نوجوانی اش شد. حالا همین مادری که خودش نیازمند مِهر مادری بود، دل از هر چه بود کند و دخترک سه ساله اش را به مادر شوهری سپرد که از همان بچگی اش عهده دار بزرگ کردنش بود.

او مُهر طلاق نشسته بر شناسنامه اش را به ازدواج اجباری ترجیح داد.

 کودکی به تاراج رفته

 پدیده کودک همسری نشاَت گرفته از فرهنگی نادرست و زاییده چشم و همچشمی جوامع محلی است تا دختران کم سن و سال، کودکیشان در دالان های پیچ در پیچ سُنّت ها گم شود و آرزوهایشان قد نکشیده لگد مال و به تاراج رود.

 کودکانی که قبل از فهم درست از زندگی مشترک و قبل از رسیدن به بلوغ فکری به واسطه والدین و یا احساسات زودگذر بچگی خود، طعمه طلاق شده اند. گرچه بنا به مصلحت آماری از ازدواج های دائم دختران زیر ۱۸ سال در استان فارس داده نشد، اما راهروی دادگاههای مناطق جنوبی استان فارس همه روزه مملو از دختران نوجوانیست که دست در دست مادران خود راه پله های دادگاه را برای طلاق بالا و پایین می کنند.
 البته این ترافیک جمعیتی متعلق به ازدواج های دائم است که با حکم رشد و اذن پدر انجام شده و هیچ آماری از ازدواج های موقت وجود ندارد.

کودک همسری زخمی‌کهنه از داستان زندگی در مناطق محروم
کودک همسری زخمی کهنه از داستان زندگی در مناطق کمتر توسعه یافته است، مناطقی که در آن و به جبر روزگار، دختران مجبور میشوند تا زودتر از موعد رخت عروسی به تن کنند. طبق اعلام «کنوانسیون حقوق کودک»، هر فرد تا زمانی که سن ۱۸ سالگی را پشت سر نگذاشته است کودک شمرده می‌شود و از حقوق ویژه‌ای نیز برخوردار است.
بنابراین، ازدواج پیش از رسیدن به سن ۱۸ سالگی، ازدواجی غیرقانونی است. در کشورمان اما بر پایه ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، سن ازدواج برای دختران بالای ۱۳ سال و برای پسران بالای ۱۵ سال تعیین شده است و گاهی عقد نکاح زیر سن قانونی با اجازه والدین و بر اساس حکم رشد مجاز دانسته میشود.

ساناز
ساناز هم یکی از دخترانی است که رنج کودک همسری همه آرزوهایش را به یغما برده بود، دختری که با پا گذاشتن به ۱۶سالگی یکمین سالگرد طلاقش را به‌نظاره مینشست. او که با دنیایی از امید برای آینده اش و به اجبار والدینش عروس خاله اش شده بود، قربانی فریب اطرافیانش شده بود که به او قول مساعد داده بودند تا درسش را ادامه دهد اما هنوز چند ماه نگذشته متوجه شد بود، که همسر عقدی اش به شوخی و جدی بارها تکرار کرده بود که تا دیپلم اجازه درس خواندن دارد، او رویای بزرگتر از ازدواج در سر داشت، سانازنتوانست تن به زندگی مشترکی بدهد که هیچ چیزی از الفبای آن نمیدانست.
دختر بچه ای که رویای پوشیدن لباس سپید پزشکی به جای لباس سپید عروسی لحظه ای رهایش نکرده بود و همین سرآغاز تنش های بیشمار او در زندگی مشترکی بود که او را در دوران عقد به خط پایان رسانده بود.
ساناز هم با دلِ پر از دردش میگوید: دوست داشت که همه این اتفاقات کابوسی بیش نباشد، اما طلاق او آنهم در سن خیلی پایین واقعیت دردناکی بود که همچون تکه استخوانی خراشیده لابه لای زخم نشسته بر روحش هر چند لحظه یک بار درد را تا سلول به سلول تنش فرو می کند.

فاطمه
او نیز زخم خورده بود نه از روزگار بلکه به دلیل کتکهای گاه و بیگاه همسر عقدی اش که جانش را به لب رسانده بود، نگاههای ترسیده اش به خوبی نشان میداد که به دنبال مرجعی امن بود تا او را از شر تازیانه های نشسته بر تن خسته اش نجاتش دهد.

فاطمه، قربانی سلایق شخصی مادر و دایی خود شده بود که او را مجبور کردند تا با دوست داییش ازدواج کند، او پس از دو سال عقد با تنی کبود و چشمانی اشکبار روانه راهروهایی شد که باید طول و عرضش را برای مدتی نامعلوم بپیماید تا رشته پوسیده این ازدواج اشتباه را برایش قیچی کنند.

تاکید جدی برای جلوگیری از کودک همسری
در همین رابطه مسئول مراکز اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی استان فارس پیرامون‌این موضوع اظهار کرد: پدیده کودک بیشتر در مناطق کمتر توسعه یافته با تلفیقی از بافت سنتی و مدرن رخ میدهد.
دکتر اعظم فرمانی عنوان کرد: دلیل شیوع پدیده نامیمون کودک همسری فقر فرهنگی و‌اجتماعی و اقتصادی است.

وی افزود: تلخی این پدیده شوم که هنوز در برخی شهرها و مناطق دورافتاده استان فارس وجود دارد، به اندازه‌ای است که نه فقط باور عمومی جامعه را جریحه‌دار می‌کند بلکه نگرانی مسوولان را نیز برانگیخته است.

کودک همسری آسیبی چند علیّتی
مسوول مراکز اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی فارس با بیان اینکه آسیبهای اجتماعی یک پدیده چند علیتی است، تاکید کرد: برای پدیده کودک همسری یک علت مشخص و روشن برای بروز و یا افزایش آن وجود ندارد. فرمانی گفت: مجموع عوامل فردی ، خانوادگی اجتماعی و اقتصادی فرهنگی و حتی سیاسی در بروز و افزایش پدیده کودک همسری نقش دارد.
این دکتری روانشناسی ابراز کرد: عوامل خانوادگی نظیر فقر در همه زمینه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی باعث شده تا والدین کودکان خود را زیر سن قانونی وادار به ازدواج با فردی کنند که از قِبَل او امتیازات مالی دریافت کنند. ناگاهی و سواد پایین خانواده از دیگر مواردی بود که این کارشناس حوزه آسیبهای اجتماعی سازمان بهزیستی فارس به آن اشاره کرد و گفت: عوامل اقتصادی، فقر بیکاری و تورم باعث میشود خانوارها بچه های خود را زیر سن قانونی به سمت یک زندگی ناشناخته روانه کنند.
فرمانی تصریح کرد: فراوانی این چرخه مخرّب که در مناطق حاشیه نشین و مناطق جنوبی استان فارس به وفور یافت میشود باعث شده تا دختران کم سن و سال به دلیل چشم و همچشمی به سمت زندگی مستقل زناشویی سوق داده شوند.
پذیرش یک اشتباه بزرگ برای فرار از نگاه بد اطرفیان
مسوول مراکز اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی فارس از دیگر عوامل شیوع کودک همسری را وجود خلاء های عاطفی جا مانده از دوران کودکی دختران کم سن و سال عنوان کرد و گفت: یکی از عوامل فردی برخی از قربانیان پدیده کودک همسری، وجود خلاء های عاطفی به جا مانده از دوران کودکی آنهاست که با گرایش به سمت جنس مخالف و دوستان ناباب، درگیر روابطی میشوند که به دلیل عدم درست نظارت خانواده منجر به علاقمندی و در نتیجه یک ازدواج غیر عقلانی میشود که خانواده ها مجبور به پذیرش این اشتباه بزرگ‌ میشوند.
او ادامه داد:ویژگی های رفتاری این دسته از کودکان باعث میشود که خانواده راغب به ازدواج هر چه سریعتر آنان برای فرار از مشکلات بعدی و نگاههای بد اطرافیان شوند. 
وقتی قوانین سختگیرانه اعمال نمیشود
فرمانی ضمن انتقاد از نبود قوانین سختگیرانه برای جلوگیری از پدیده کودک همسری تصریح کرد: تا زمانی که قوانین سختگیرانه وجود نداشته باشد و یا قوانین به خوبی اجرا نشود این آسیب، افزایش روز افزون‌خواهد داشت.
این روانشناس و کارشناس حوزه آسیب های اجتماعی سازمان بهزیستی فارس اظهار کرد: مرکز اورژانس اجتماعی تنها زمانی میتواند در پدیده کودک همسری مداخله کند که فرد آسیب دیده با تماس به این مرکز استمداد طلبیده باشد. او خاطرنشان کرد: در صورت تماس و یا مراجعه دختران آسیب دیده از پدیده کودک همسری، کارشناسان اورژانس اجتماعی با مداخله به هنگام و پس از بررسی علت وقوع این پدیده، فرد آسیب دیده را به مراجع قضایی ارجاع میدهد.

 پیامدهای کودک همسری
فرمانی، پیامدهای ناشی از کودک همسری را روابط فرا زناشویی، طلاق، افسردگی و فرار از منزل عنوان کرد و گفت: وقتی فردی زیر ۱۸ سال وارد زندگی زناشویی میشود طبیعی است که آمادگی روانی لازم برای تشکیل یک زندگی مستقل ندارد و هنوز فرایند هویت یابی برای او بصورت کامل شکل نگرفته است.
مسوول مراکز اورژانس اجتماعی بهزیستی فارس بیان داشت: وقتی فردی هنوز خودش و استعدادهایش را نتوانسته به طور کامل کشف و‌به ثبات روانی و اخلاقی لازم برسد چگونه میتواند از پس یک زندگی مشترک بر آید؟ این دکترای روانشانسی معتقد است که مردانی هم که زیر ۱۸ سال وارد زندگی مشترک‌میشوند نیز حس مسئولیت پذیری در آنان ضعیف است، چرا که آنان هنوز به ثبات اقتصادی نرسیده و فاقد شغل مناسب هستند.
فراوانی چرخه مخرّب کودک همسری در مناطق محروم

فرمانی افزود: این مردان‌نیز به دلیل نداشتن شغل و درآمد و همچنین عدم شناخت خود و مسئولیتهای محول شده به وی در قبال همسر خود، به مرور زمان یک فاصله روانی بین خود و همسرش ایجاد می کند و دیده میشود که با شانه خالی کردن از وظایف خود و بروز مسائل روانی به سمت مصرف مواد مخدر کشیده و یا به یک رابطه فراز ناشویی کشیده میشود.
او اظهار کرد: بیشترین فراوانی شیوع این پدیده در مناطق جنوبی استان فارس، در مناطق حاشیه نشین و در بین اتباع به وفور دیده میشود. فرمانی افزود: آمار دقیقی از ازدواجهای زیر ۱۸ سال استان فارس در مراکز اورژانس اجتماعی در دسترس نیست چرا که تعداد مراجعه این افراد در سال به این مراکز انگشت شمار است.
بر اساس این گزارش، مرکز آمار ایران ،در گزارشی از ثبت ازدواج دست‌کم ۲۷ هزار کودک زیر ۱۵ سال طی یک سال خبر داده و نوشته بود: بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، ۲۷ هزار و ۴۴۸ مورد دختر زیر ۱۵ سال در نقاط مختلف ایران از زمستان ۱۴۰۰ تا پاییز ۱۴۰۱ ازدواج کرده‌اند.