تأثیر دنیای دیجیتال بر مغز کودکان / آیا تکنولوژی رشد شناختی را تهدید میکند؟
ترجمه: سیما زعفرانچی - «خبرجنوب«/ دنیای امروز سرشار از موبایل، تبلت و بازیهای آنلاین است؛ اما زندگی در دنیای دیجیتال چه تأثیری بر مغز کودکان میگذارد؟ مطالعات تصویربرداری عصبی (Neuroimaging) نشان میدهند که قرار گرفتن بیش از حد در معرض فناوری میتواند رشد مغزی کودکان را مختل کند؛ بهخصوص در بخشهایی که مسئول تمرکز، تصمیمگیری و هوش هیجانی هستند.
در این مقاله به زبان ساده بررسی میکنیم که چرا استفاده زیاد از تکنولوژی میتواند مغز کودکان را شبیه مغز افراد دارای اختلالات عصبی کند و چه راهحلی برای پیشگیری از این موضوع وجود دارد.
چرا مغز کودکان به تجربه واقعی نیاز دارد؟
زمانی که مغز از محرکهای واقعی و پیچیده مانند بازی فیزیکی، گفتوگو و کاوش در محیط طبیعی محروم میشود، ارتباطات عصبی آن به خوبی شکل نمیگیرد. تحقیقات نشان داده است:
کودکانی که بیشتر در محیطهای سهبعدی و واقعی بازی میکنند، اتصالات قویتری بین لوب پیشانی و سایر بخشهای مغز دارند.
در مقابل، کودکانی که بیشتر مشغول تماشای محتوا یا بازی دیجیتال هستند، این اتصالات را از دست میدهند.
نکته مهم این است که این موضوع ربطی به داشتن یا نداشتن ADHD یا اوتیسم ندارد؛ بلکه حتی مغز کودکان سالم نیز ممکن است در اثر کمبود تجربه واقعی، رفتاری مشابه مغزهای عصبیمتفاوت نشان دهد.
شروع تغییرات از سنین بسیار پایین
اسکنهای MRI روی کودکان ۳ تا ۵ ساله نشان دادهاند که مصرف مداوم محتوای دیجیتال، روی بخشهایی از مغز که مسئول زبان، همدلی و یادگیری هستند تأثیر منفی میگذارد. هرچه زمان بازی و تعامل واقعی کمتر شود، این تغییرات شدیدتر خواهد شد.
افت عملکرد حافظه کاری در نوجوانان
یکی از شاخصهای قابل اندازهگیری، بخش حافظه کاری در تست هوش وکسلر (WAIS) است. این تست طی دههها چندینبار بهروزرسانی شده است. در سال ۱۹۸۱، امتیاز نرمال برای نوجوانان ۱۸ تا ۱۹ سال حدود ۱۴ بود، اما در نسخه ۲۰۲۴ این عدد به ۱۲ کاهش یافته است.
شاید این کاهش دو امتیازی کم بهنظر برسد، اما در مقیاس جمعیتی بسیار معنادار است—بهویژه وقتی بدانیم استفاده از تکنولوژی در این سالها جهشی عظیم داشته است. متخصصان معتقدند اگر این روند ادامه یابد، کاهش بعدی حتی شدیدتر خواهد بود.
چه کنیم؟ راهحل پیشگیری قبل از درمان است
برای محافظت از مغز کودکان در دنیای دیجیتال، لازم است:
زمان استفاده از صفحهنمایش (Screen Time) مدیریت شود.
فعالیتهای واقعی مثل بازی فیزیکی، هنر، طبیعتگردی و تعامل اجتماعی بیشتر شود.
مهارتهای اجرایی (Executive Functions) مانند برنامهریزی، حل مسئله و خودکنترلی از سنین پایین در مدرسه و خانه تمرین داده شود.
تکنولوژی دشمن نیست؛ اما جایگزین زندگی واقعی هم نمیشود
هیچکس نمیتواند دنیای دیجیتال را از زندگی کودکان حذف کند، اما نباید اجازه دهیم که تجربه واقعی را بهطور کامل جایگزین کند. اگر امروز آگاهانه تصمیم بگیریم، میتوانیم مغز کودکان را در مسیر صحیح رشد هدایت کنیم و آیندهای سالمتر برای آنها بسازیم.
