اعاده حق در وقت اضافه

مرجان دهقانی «خبرجنوب»/ در دنیای امروزکمتر می توان مانند گذشته  بدون سازوکارقانونی در بسیاری موارد به حق خود رسید و برای جلوگیری از ایجاد هرج و مرج در جامعه و برهم خوردن نظم عمومی مراجع قضایی  با هدف رسیدگی به شکایات و مشکلات حقوقی مردم تشکیل شده تا تمامی افراد بتوانند برای تظلم خواهی به آن مراجعه کنند. یکی از این دادگاه ها که در مرکز هر استان صرفا حق رسیدگی به موارد مشخص شده در قانون را دارد، دادگاه تجدید نظر است. در رابطه با وظایف و چند و چون عملکرد این دادگاه با اسماعیل اکبری، معاون قضایی و سرپرست دادگاه‌های تجدید نظراستان فارس به  گفت و گو پرداختیم که ماحصل آن از نظرتان می گذرد.

* کارکرد دادگاه تجدید نظر و نحوه رسیدگی به شکایات در این دادگاه چگونه است؟

دادگاه تجدید نظر، مرجع رسیدگی به اعتراضات آرایی است که در دادگاه بدوی صادر می‌ شود . مردم نمی‌توانند برای رسیدگی به شکایات خود مستقیم به این دادگاه مراجعه کنند. هر کس شکایت، دعوا و اختلافی دارد ابتدا باید به دادسراها و دادگاه‌های بدوی مراجعه کند تا دادگاه بدوی به شکایت او رسیدگی و حکم صادر کند. رای صادرشده  ظرف  مدت ۲۰ روز قابل اعتراض و تجدید نظرخواهی است. نحوه تجدید نظر خواهی، نیز از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و یا ثبت دادخواست، قابل انجام است .

اگر کسی نسبت به فرایند رسیدگی به پرونده در دادگاه‌های بدوی و صدور حکم اعتراضی داشته باشد و بخواهد درحکمش تجدید نظر شود باید به دادگاه تجدید نظر مراجعه کند تا به فراخور پرونده هایی که موضوع آن جرم یا اختلافات خانوادگی و مسایل حقوقی است  پرونده اش به شعب کیفری یا حقوقی یا خانوادگی ارجاع داده  می شود تا در همین دادگاه هاهم حکم صادرشود. 

* در دادگاه تجدید نظر پس از شکایت چگونه به پرونده ها رسیدگی می شود؟ 

چنانچه، رای مورد اعتراض، قرار باشد و اعتراض نیز وارد دانسته شود، قرار صادره نقض، و پرونده مجددا برای رسیدگی به دادگاه صادر کننده قرار، جهت رسیدگی ماهوی، ارجاع خواهد شد.

چنانچه، رای مورد اعتراض، قرار یا حکم باشد و اعتراض نیز وارد دانسته نشود، رای توسط دادگاه تجدیدنظر، تایید و جهت اجرای حکم به شعبه ارجاع می گردد. در صورتی که رای مورد اعتراض، حکم باشد و اعتراض نیز وارد دانسته شود، رای صادره توسط دادگاه تجدید نظر، نقض شده و در همین دادگاه، مجدد به آن، رسیدگی ماهوی می شود.

دادگاه تجدید نظر پرونده ای که نسبت به آن اعتراض شده را با استناد به اینکه دادگاه بدوی به دلایل یا به مستندات توجه نکرده یا شرایط قانونی آن رعایت نشده بررسی می کند. اگر اعتراض وارد باشد یا رای را نقض می کند یا ایرادات را بر پرونده وارد می داند که در این صورت  دادگاه بدوی مجددا باید مورد رابررسی ، تکمیل و به دادگاه تجدید نظر ارسال کند. هرگاه رأی مورد تجدیدنظرخواهی مطابق ادله موجود در پرونده و طبق قانون صادر شده باشد رأی تأیید و پرونده به دادگاه صادرکننده رأی اعاده می شود.

*اگر فردی نتواند در مدت زمان تعیین شده به حکم اعتراض کند، راهکاری برای او پیش بینی شده است؟

حکم افرادی که در ایران هستند ظرف مدت  20 روز و کسانی که در خارج از ایران هستند ظرف مدت دوماه به آن ها ابلاغ می شود.  اگرفردی در مدت زمان  قانونی نتوانست به حکمی که برای او صادرشده  اعتراض کند فقط می تواند عذرش را اعلام کند.  اگر عذر موجه باشد دادگاه می پذیرد. به عنوان مثال ممکن است فردی بیماری صعب العلاج داشته باشد  که قادر به حرکت نبوده یا یکی از بستگانش فوت شده یا حوادث غیر مترقبه برای او پیش آمده و نتوانسته به دادگاه مراجعه کند در این صورت دادگاه عذر او را می پذیرد، در غیر از این موارد حتی اگر حکم به غلط هم داده شده باشد و حتی اگر حقی هم از او ضایع شده، حق اعتراض ندارد.

*آیا هر رایی که صادر می شود الزاما باید مورد اعتراض قرار گیرد؟

نکته مهمی که باید مد نظر قرار گیرد این است که هر رأیی که صادر می شود الزاما نباید به آن اعتراض و تجدید نظر خواهی شود . اگرطرفین پرونده احساس می کنند در رای صادر شده موازین قانونی رعایت نشده یا دلایل و مستندات آن ها  بررسی نشده در آن صورت می توانند درخواست تجدید نظرخواهی کنند. این در حالی است که برای تجدید نظر خواهی باید سه درصد هزینه پرداخت شود. اگر فردی با علم به اینکه می داند دلیلی که در دادگاه بدوی ارایه داده قابل قبول نبوده و با همان استناد به دنبال تجدید نظر خواهی است، باید بداند که در دادگاه تجدید نظر هم صحبت های او پذیرفته نمی شود، چرا  که قاضی به حرف توجه نمی کند. قاضی فقط به ادله توجه می کند. ادله هم یا سند رسمی یا سند عادی یا شهادت دونفر یا اقرار طرف مقابل است یا اینکه هیچ کدام از این ها نیست که متوسل به قسم خوردن می شوند. اگر این دلایل را نداشته باشد، تجدید نظر خواهی وجهی ندارد. به عبارت دیگر اگرافراد برای اثبات ادعا دلیلی برای مراجعه به قاضی ندارند، مراجعه به قاضی وجهی ندارد.

*موضوعات  پرونده های کیفری و حقوی چیست؟

پرونده های کیفری به پرونده ای گفته می شود که موضوع آن رسیدگی به یک اتهام و تشخیص مجرم و تعیین میزان مجازات است. حسب مورد، دادگاه های متفاوتی ممکن است به پرونده ها و موضوعات کیفری رسیدگی کنند. به بیان دیگرجرایم کیفری در دسته جرائمی هستند که فرد عمل نادرستی انجام داده  که مستحق مجازات می باشد و هر رفتاری که انجام یا ترک آن باعث مجازات شود، جرم تلقی می‌ گردد.

اما موضوع پرونده حقوقی یا اموال است که شامل اموال منقول یا غیرمنقول می شود یا اشخاص مثل خانواده یا گاهاً امور حسبیه ،  تغییر نام ،اصلاح شناسنامه، بطلان اسناد و... .

 * ماهیت و شکل قانونی طرح دعوا در هر دو دادگاه چگونه است؟

طرح دعوا هم از لحاظ شکل مهم است و هم ماهیت؛ از نظر شکلی باید یک سری اصول رعایت شود. مثلاً اگر در دادگاه حقوقی حکم به بطلان دعوا داده شد یا حکم به رد دعوی داده شد برای تجدید نظرخواهی باید در چارچوب و فرمت خاصی عمل شود. به عنوان مثال اگر اعتراض برروی کاغذ عادی نوشته شود، تجدید نظرخواهی تلقی نمی‌شود و رد می‌شود. همچنین  در صورت اتمام مهلت ۲۰ روزه، اگربا فرمت خاص هم ارائه شود، تجدید نظر خواهی پذیرفته نمی‌شود و عملاً حق شما به جهت عدم رعایت شکل دادرسی رد می‌شود ؛ بنابراین  تجدید نظرخواهی  الزاماً باید در فرمت خاص و با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی در مهلت ۲۰ روزه انجام شود. اگر ۲۰ روز مهلت تجدید نظر خواهی گذشته باشد و حقی هم ازفردی ضایع شده باشد دادگاه تجدید نظر حق ورود و بررسی مجدد ندارد و دادگاه  بدون اینکه  وارد ماهیت رسیدگی به دعوا شود پرونده،هم از نظر شکلی  هم از نظر ماهوی بسته می شود.

 در پرونده کیفری هم همینطور است اگر فردی خارج از مهلت تعیین شده تجدید نظرخواهی کند،  تجدید نظرخواهی او پذیرفته نمی شود و شاکی باید حتما موازین قانونی را رعایت کرده باشد به عبارت دیگر اگر فردی مدعی شد که به دلایل و مستنداتش توجه نشده یا  ضوابط قانونی برای حکم او رعایت نشده براساس دلایل وشواهد می‌تواند درخواست تجدید نظرخواهی کند اما اگر جهات قانونی برای تجدید نظرخواهی نداشته باشد اساساً اگر تجدید نظرخواهی هم بکند، منتج به نتیجه نمی‌شود.

*مراحل رسیدگی به پرونده ها در دادگاه بدوی و تجدید نظر چه تفاوتی دارد؟

در دادگاه بدوی وقتی پرونده ای اعلام  وصول می‌ شود، قاضی دادگاه ملزم است وقت رسیدگی تعیین ‌کند؛ همچنین اصحاب دعوا را دعوت و‌ ادله و شهادت شهود را بررسی و استماع کند اما در دادگاه تجدید نظر، الزاماً رسیدگی‌ها به صورت حضوری نیست؛ چرا که همه امور در مرحله اولیه  و دادگاه بدوی انجام شده  و در مرحله تجدید نظر اگر ادعایی مطرح  شده باشد،  قاضی دادگاه، پرونده را بر اساس ادعایی که مطرح شده بررسی می‌کند. اگر قاضی  به این نتیجه برسد که در رسیدگی به پرونده  فرایند قانونی انجام شده  و  دادگاه بدوی به دلایل و مستندات  توجه کافی ولازم  مبذول داشته  و حکم قانونی صادرشده، دادگاه تجدید نظرهم همان حکم را تایید می کند و پرونده را برای اجرای احکام عودت می هد .

*آیا قضات دیگرمی توانند درکار قاضی تجدید نظر دخالت کنند؟

قضات دیگر، حق مداخله در کار قاضی دادگاه تجدید نظر را ندارند ،البته این به معنی داشتن نقش ارشادی نیست. اگر در فرایند رسیدگی در دادگاه تجدید نظر، موضوع پیچیده  باشد، پرونده می تواند در نشست قضایی بررسی شود. قضات بر روی آن نظر می دهند و در واقع به نوعی به قاضی رسیدگی کننده مشاوره داده می شود تا بتواند  تخصصی تر به موضوع رسیدگی کند .

*رای دادگاه تجدید نظر چقدر قابلیت اجرایی دارد ؟

 احکامی که در دادگاه تجدید نظر صادر می شود عمدتا رای قطعی و تمام است. یعنی اگر حکمی در پرونده حقوقی صادر شد این حکم قطعی است و در مراجع دیگر قابل اعتراض و تجدید نظر خواهی نیست مگر در مواردی که قانونگذار پیش بینی کرده است.

*در پرونده‌های حقوقی و کیفری چه کسانی می‌توانند تجدید نظرخواهی کنند؟

 در پرونده‌های حقوقی اصحاب دعوا «خواهان و خوانده » یا وکلا و یا نمایندگان قانونی آنهامی‌توانند درخواست تجدید نظرخواهی کنند. در پرونده‌های کیفری علاوه بر اینکه خواهان وخوانده می‌توانند تجدید نظرخواهی کند؛ دادستان نیز در مواردی که جرم جنبه عمومی دارد می ‌تواند تقاضای تجدید نظرخواهی کند.

*اگر دادگاه تجدید نظر حکمی صادرکرد آیا راهکار قانونی برای اعتراض وجود دارد؟

 وقتی دادگاه تجدید نظر رای داد عملاً راهکار دیگری وجود ندارد و حکم باید اجرا شود. البته که جهات فوق العاده‌ای در قانون پیش بینی شده که موارد آنها بسیار محدود است.  به عنوان مثال ممکن است سندی به دست طرفین دعوا برسد که  در زمان صدور رای در دسترس نبوده و دلالت بر حقانیت ‌کند. در ماده  726  قانون هفت مورد پیش بینی شده   که طبق آن می‌توان نسبت به رای قطعی  که دادگاه تجدید نظر صادر کرده ، تقاضای اعاده دادرسی کرد؛ به عبارت دیگر یک رسیدگی فوق العاده در محدوده همین هفت بند می تواند انجام شود .

 * اعاده دادرسی در پرونده‌های حقوقی و پرونده‌های دیگر باهم تفاوت دارند؟

 در پرونده حقوقی وقتی اعاده دادرسی مطرح می شود، همان دادگاه صادر کننده رای قطعی، اعاده دادرسی را  رسیدگی می‌کند اما در پرونده‌های کیفری اگر تقاضای اعاده دادرسی شود، باید  تقاضای اعاده دادرسی به دیوان عالی کشور ارائه شود. دیوان عالی کشور نیز تقاضا را بررسی می‌کند؛ اگررای صادر شده  منطبق با موازین قانونی باشد، تقاضا رد می شود اما اگررای با موازین قانونی منطبق نباشد  فقط رای را نقض می‌کند و رسیدگی مجدد به دادگاه تجدید نظر یا دادگاه بدوی حسب مورد ارسال می‌شود.

*برخی افراد به دادگاه مراجعه می‌کنند و می گویند کاری برای ما انجام نشد، چه توضیحی برای اینگونه افراد دارید؟

قاضی در پرونده‌های حقوقی کاملا بی‌طرف است و به دنبال تحصیل دلیل به نفع یکی از اصحاب دعوا نیست. طرفین پرونده باید دلیل ارایه دهند. به عبارت دیگر اگر کسی ادعایی مطرح کرد خودش باید به دادگاه دلیل ارائه دهد، اگر دلیلی ارائه شد، به نفعش حکم صادر می شود اگر دلیلی ارائه نشد دعوا رد می‌شود. بنابراین کسی که به دادگاه حقوقی مراجعه می‌کند باید بداند قاضی دادگاه به دنبال کشف دلیل نمی رود البته برای کشف واقعیت می‌تواند دلیل جمع آوری کند اما نه به این معنا که مانند قاضی دادسرا به دنبال تحصیل دلیل باشد. پیگیری این موارد برای قاضی دادگاه حقوقی ممنوع است اما درپرونده های کیفری، قاضی تعقیب یعنی دادیار، بازپرس و دادستان ،علیه یا له متهم تحصیل دلیل می‌کنند. بنابراین افراد باید توجه داشته باشند اگر مقدمتاً دعوایی مطرح می‌کنند باید بدانند که دلیل حقوقی برای آن کارداشته باشند. اگر دلیلی ندارند، صرف طرح دعوا در دادگاه قاعدتاً منتج به نتیجه نمی‌شود. بنابراین اگردر دادگاه بدوی دلایل و مستنداتی ارایه داده نشود و به نتیجه ای نرسد  در مرحله تجدید نظیر هم همینطور است و پرونده به سرانجام نمی رسد.

*با همه این اوصاف اگر شهروندان احساس کنند که به حق خود نرسیده اند آیا راهکاری برای آن ها پیش بینی شده است؟

بله. قانونگذار براساس سند تحول قضایی و رضایت مردم برای این موضوع هم راهکاری در نظر گرفته که همانا دیدارهای مردمی است.  هیات قضایی استان هر هفته یک روز را به این امر اختصاص داده تا شهروندان بتوانند صحبت ها و موارد پرونده  خود را مطرح کنند. اگر مطالبی که عنوان می کنند منطق با موازین قانونی نباشد موضوع برای آن ها تبیین می شود و اگر نیاز به ارشاد داشته باشند راهنمایی می شوند. همچنین گاهی ممکن است  با قاضی پرونده مذاکره ای انجام شود و  نقطه نظرات  قضات به قاضی پرونده برای رسیدن افرد به حق شان منتقل شود .