موسیقی شب/ تصنیف آتش دل

شجاع انوری- سرویس فرهنگ و هنر/ «آتش دل» یا «آتشی در سینه دارم جاودانی»، عنوان تصنیفی قدیمی با اجرای اصلی «قمرالملوک وزیری» در مایه‌ی دشتی است که شعر آن توسط «حسین پژمان بختیاری» (زاده‌ی ۱۲۷۹، درگذشتِ ۱۳۵۳ در تهران)، شاعر و ترانه‌سرای نامی ایران بر روی آهنگی از «مرتضا نی‌داوود» (زاده‌ی ۱۲۷۹ در تهران، درگذشتِ ۱۳۶۹ در لس‌آنجلس)، سروده و اجرا شده‌ است.

از این تصنیفِ مرتضا نی‌داوود، که به گفته‌ی خود او به‌ترین آهنگ او محسوب می‌شود، بعدها اجراهای دیگری توسط خوانندگان دیگر نیز اجرا شد، که از آن جمله اجرای آن با صدای صدیق تعریف (زاده‌ی ۱۳۳۴ سنندج) در سال ۱۳۷۸ خورشیدی در آلبوم «ماه بانو» (یادواره‌ی قمرالملوک وزیری)، و نیز اجرای همایون شجریان (زاده‌ی ۱۳۵۴ تهران) در سال ۱۳۸۴ خورشیدی برای سریال «رسم عاشقی» اجرا شد و در نهایت سال ۱۳۸۹ با اجرای دیگری از ایشان به تنظیم «مزدا انصاری» در آلبوم «شب جدایی» منتشر شد.

نخستین عبارات این تصنیف، به عنوان یکی از شاخص‌ترین کارهای «قمرالملوک وزیری» بر سنگ قبر او در گورستان ظهیرالدوله درج شده‌است.

نی‌داوود می‌گوید:

… بیش از همه، ملک‌الشعرای بهار بود که برای [کارهای مشترک] ما با [قمرالملوک وزیری]، ترانه می‌ساخت. پژمان بختیاری، احمدی، وحید دستگردی و مؤیدثابتی شاعر خراسانی، بعد از او [یعنی بهار] با ما همکاری داشتند… [از جمله در تصنیف مرغ سحر]، از روی آهنگ بنده، مرحوم ملک الشعرای بهار، این شعر را ساختند:

«مرغ سحر ناله سر کن،

داغ مرا تازه‌تر کن،

بلبل پربسته ز کنج قفس درآ،

نغمه‌ی آزادی نوع بشر سرا…»

و قمر هم آن را خواند. این ترانه و آهنگِ آن، به‌ترین و معروف‌ترین ترانه و آهنگ زمان خودش شد. حتا حالا وقتی خودم آن را می‌شنوم، حظّ می‌کنم. اما همان‌طور که گفتم، غیر از مرحوم ملک، شادروان پژمان بختیاری هم با قمر و من همکاری داشتند و یک بار، ضمن این‌که بنده آهنگی می‌ساختم، مرحوم پژمان شعر آن را سرودند. آهنگ در مایه دشتی است و شعرش این است:

«آتشی در سینه دارم جاودانی،

عمر من مرگی‌ست نامش زندگانی،

رحمتی کن کز غمت جان می‌سپارم،

بیش از این من طاقت هجران ندارم…»

از شرح ارایه شده توسط «نی داوود» پیداست که شعر تصنیف «آتش دل»، توسط پژمان بختیاری در حین ساخت آهنگ آن توسط مرتضا نی داوود سروده شده‌ است. از قراین و شواهد چنین برمی‌آید که ساخت شعر و ترانه‌ی این تصنیف در سال ۱۳۱۵ خورشیدی صورت پذیرفته و نخستین اجرای آن، توسط قمرالملوک وزیری در همان سال، با تار مرتضا خان نی داوود و در محل گراند هتل تهران بوده‌است. هم‌چنین مدتی بعد از این اجرا، اجرایی دیگر از این ترانه با صدای قمرالملوک و تار نی داوود توسط کمپانی هیزماسترویس بر روی صفحه‌ی گرامافون ضبط گردید که این نسخه خوش‌بختانه موجود و در دسترس است.

امشب در نظر دارم این تصنیف را با صدای برخی از بزرگان موسیقی یعنی همایون شجریان، صدیق تعریف، محمد معتمدی، تاج اصفهانی، علی‌رضا افتخاری، مصطفا محبی‌زاده و علی‌اصغر شاهزیدی به سمع شما دوست‌داران «موسیقی شب» برسانم. امیدوارم که بپسندید.