لیلا فرهادی/ تقریباً یک سال از پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب گذشته است. بشار اسد بعد از یک دهه اخراج، در نشست سال ۲۰۲۳ در عربستان سعودی شرکت کرد و به این ترتیب بازگشت خود به سازمان کشور‌های عربی را به جهان اعلام کرد. سوریه سال ۱۳۹۰ (نوامبر ۲۰۱۱) از اتحادیه عرب اخراج شد. این سال آغاز درگیری‌های داخلی در سوریه و سرکوب مخالفان اسد بود.

در یک جلسه اضطراری ۲۲ کشور عضو اتحادیه عرب در قاهره جمع شدند و تصمیم گرفتند تا سوریه را تا زمانی که شرایط توافق صلحی بدون خشونت فراهم شود، از این اتحادیه اخراج کنند.

در این یک دهه، اسد درگیر جنگ داخلی با نیرو‌هایی بود که عمدتا توسط بلوک عربستان سعودی حمایت می‌شدند. در این درگیری، ایران و روسیه به طور خاص در جبهه بشار اسد، به صورت نیابتی با عربستان در جنگ بودند.

بازگشت بشار اسد به اجلاس سران کشور‌های عضو اتحادیه عرب، گامی نمادین در روند پایان دادن به انزوای منطقه‌ای سوریه بود، اما همزمانی آن با بازنگری ایران و عربستان در روابطشان و آتش بس غیر رسمی در یمن، پیام مهمی برای منطقه هم داشت. به نظر می‌رسید دعوا‌های نیابتی و غیرنیابتی منطقه رو پایان است و بعد از خاموش شدن آتش هر درگیری، طرفین دعوا باید سود و زیانشان را محاسبه کنند.

اتفاقی که روز جمعه در منامه رخ داده نشان می‌دهد ایران بازنده بوده است.

روز جمعه طبق عادت هر ساله کشور‌های عربی، چه در نشست‌های شورای همکاری‌های خلیج و چه در نشست‌های اتحادیه عرب، بیانیه پایانی نشست با اشاره به نام ایران قرائت شد.

به طور معمول در این بیانیه ادعای تکراری امارات متحده عربی در مورد مالکیت بر جزایر سه گانه ایران مطرح می‌شود. این بار، اما امضای حاضران اهمیت بیشتری داشت. بشار اسد رئیس جمهوری سوریه، پای بیانیه ضد ایرانی اتحادیه عرب را امضا کرد.

بیانیه روز جمعه در بند یازدهم بر آنچه «حاکمیت امارات متحده عربی بر جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی» خوانده شده، تاکید کرده و مدعی شده «ایران باید به ابتکار عمل امارات برای یافتن راه حلی صلح آمیز جهت حل این معضل از طریق مذاکرات مستقیم و ارجاع به دیوان دادگستری بین المللی، برپایه قوانین بین المللی و منشور سازمان ملل، پاسخ بدهد.»

امضای بشر پای این بیانیه زمانی مهمتر می‌شود که بدانید موضوع ایران و جزایر سه گانه از سی و دومین نشست کشور‌های عضو اتحادیه عرب که سال گذشته در جده عربستان برگزار شده بود، حذف شده بود. به نظر می‌رسید حذف نام ایران در نشست سال گذشته، بازتابی از بهبود روابط ایران و عربستان به عنوان میزبان نشست و حضور بشار اسد بعد از یک دهه در این اجلاس بود. اما ظاهرا بشار اسد هیچ محدودیتی برای امضای بیانیه‌های ضد ایرانی برای خود قائل نیست.

هر چند در بیانیه امسال که تحت عنوان «اعلان بحرین» منتشر شد، اشاره‌ای به «اقدامات مخرب ایران در منطقه» (ادعایی که همواره در بیانیه‌های شورای همکاری‌های خلیج فارس و اتحادیه عرب مطرح می‌شود)، نشد، اما موضوع حاکمیت جعلی امارات بر جزایر سه گانه با یک سال وقفه، تکرار شد.

در بند ۶ بیانیه به موضوع بحران سوریه هم اشاره شد. بیانیه بر لزوم «پایان بحران سوریه بر اساس مفاد قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل» تاکید شده است. در این ند گفته شده حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه باید حفظ شود، مردم این کشور به خواسته‌های خود برسند، سوریه از شر تروریسم خلاص شود، و به جایگاهی با عزت برای مردمش تبدیل شود.

یاران موافق همه از دست شدند؟

سوریه اولین شریک ایران نیست که از پشت به آن خنجر زده است. از سال ۲۰۰۵ شورای همکاری خلیج فارس شروطی برای گسترش روابط کشور‌های عضو این شورا با ایران گذاشت که یکی از آن‌ها «پایان اشغال‌گری ایران بر جزایر سه گانه» بود. این ادعا به شکلی رقیق‌تر در سال‌های آتی بار‌ها در بیانیه‌های کشور‌های عربی تکرار شده به جای شکل دستوری «پایان اشغالگری ایران»، به تلاشی برای حل مساله از راه‌های حقوقی و بین‌المللی بین دو کشور تبدیل شده و هر کشوری که این بیانیه‌ها امضا کند، به نوعی بر این موضع عربی صحه گذاشته است. در تمام این سال‌ها هیچ کشوری (اعم از دوست یا دشمن ایران) نبوده که از امضای بیانیه‌های نشست‌های عربی به بهانه این بند خاص، امتناع کند و این شامل دو کشور دوست روسیه و چین هم شده است.

موضوع همراهی چین و روسیه با بیانیه‌های ضد ایرانی کشور‌های عربی، پیش از این مورد اعتراض مقامات ایرانی قرار گرفته است.

روسیه ۲۹ آذرماه سال گذشته در ششمین شست مجمع همکاری کشور‌های عربی و روسیه شرکت کرد و سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه و نماینده روسیه در این نشست پای یک بیانیه ضد ایرانی مشابه را امضا کرد. در بیانیه پایانی نشست آذر ماه در بندی به جزایر سه‌گانه ایرانی اشاره کرده و از راه‌حل و ابتکارات صلح‌آمیز با هدف حل مناقشه میان ایران و امارات از طریق مذاکرات دوجانبه یا دیوان بین‌المللی دادگستری، بر اساس قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل حمایت کردند.

یک سال قبل از روسیه، سران کشور‌های حاشیه خلیج فارس و چین در بیانیه اجلاس پایانی مشترک خود خواستار حل مسالمت آمیز موضوع جزایر سه گانه بین ایران و امارات شدند.