جهش تحصیلی؛ فرایندی رو به جلو یا عقب‌گرد

عرصه دیگری که به عنوان ابزاری برای به رخ کشیدن بچه ها و مقایسه آنها با دیگر همسالانشان بسیار به چشم می خورد، شرکت در آزمون جهش تحصیلی است که در اصطلاح عامیانه دو پایه را یکی کردن می گویند، هر چند نمی توان به طور کلی آن را زیر سوال برد و به طور قطع این نوع از فرایند آموزشی می تواند مسیر را برای دانش آموزانی که از ضریب هوشی بالایی برخوردار هستند، همواره کند اما باید این مساله را هم در نظر داشت که همه بچه ها دارای یک قابلیت و توانمندی مشترک نیستند.

جهش تحصیلی، طرحی است که به دانش آموزان با بهره هوشی بالا و متفاوت در میان دیگر همسالانشان این امکان را می دهد که برخی پایه های تحصیلی را در مدت زمان کمتری سپری کرده و به کلاس بالاتر بروند اما آنچه در این میان مغفول واقع شده است، اینکه آیا صِرف ابراز تمایل خانواده ها و نظر شخصی آنان درباره توانمندی های فرزندشان برای ورود به این نوع از فرایند آموزشی کفایت می کند یا خیر.

فرایند شرکت در آزمون جهش تحصیلی به این نحو است که ابتدا، دانش آموز از سوی مسئولان آموزشی مدرسه خود مورد ارزیابی قرار می گیرد و با توجه به سوابق آموزشی، به اداره آموزش و پرورش منطقه و سپس اداره آموزش و پرورش استثنایی برای انجام مراحل سنجش معرفی می شود، در این مرحله ملاک، کارنامه تحصیلی دانش آموز است که باید در سطح بالایی قرار داشته باشد و در ادامه آزمون هایی است که به صورت تئوری و هوش از او گرفته خواهد شد.

آنچه که در این میان کمتر مورد توجه قرار می گیرد، علاقه فرزند و شاید عدم پذیرش این موضوع از سوی او است که چرا باید در میان دانش آموزانی حضور یافته و ادامه تحصیلی بدهد که ۲ سال از او بزرگ تر هستند و به مراتب این تحت فشار قرار دادن از یک طرف و دلهره اینکه نتواند در آزمون هوش و سنجش برای موفقیت در جهش تحصیلی - البته اگر برای یک دانش آموز عادی بتوان این عنوان را برایش در نظر گرفت - به موفقیت برسد، اثرات روحی و روانی بسیاری دارد.

در این بین باید به این موضوع هم توجه داشت که آمال و آرزوهای والدینی که از یک سو می خواهند تمامی اهداف دست نیافتنی دوران کودکی خود را برای فرزند یا فرزندانشان محقق کنند و از سوی دیگر بی توجهی به خواسته ها و توانمندی های فرزندشان تنشی دوگانه ایجاد می کند که این تضاد فکری و رفتاری در برهه ای از زمان نتیجه ای جز سرخوردگی برای خانواده نخواهد داشت.

خانواده ها در توجیه این تصمیم خود دلایل مختلفی را بیان می کنند از جمله اینکه می خواهند هر دو فرزندشان با هم در یک پایه تحصیلی باشند و برای آنها هیچ تفاوتی ندارد که فرزندشان با دانش آموزانی که به لحاظ سنی ۲ سال بزرگتر هستند در یک کلاس درس بخوانند و یا اینکه آیا فرزندشان به لحاظ هوشی توانایی لازم برای تحصیل در پایه بالاتر را دارد یا خیر؟

در این بین مسئولان آموزشی هم چندان موافق جهش تحصیلی نیستند و به خانواده ها توصیه می کنند که فرزندان خود را برای شرکت در این طرح مجبور نکنند چرا که آنها معتقدند بهتر است به دانش آموزان این اجازه را بدهیم که روند رشد سنی و عقلی خود را به صورت طبیعی در دوره تحصیل طی کنند.

آنها همچنین بر این باورند زمانی که دانش آموز به لحاظ سنی و قدی با همکلاسی های خود متفاوت باشد دچار مشکلات روحی و روانی زیادی می شود که می تواند بر تحصیل آنها نیز تاثیر گذار باشد و امکان سازگار شدن با کلاس درس را نداشته باشند.

در این بین باید به این موضوع هم توجه داشت که آمال و آرزوهای والدینی که از یک سو می خواهند تمامی اهداف دست نیافتنی دوران کودکی خود را برای فرزند یا فرزندانشان محقق کنند و از سوی دیگر بی توجهی به خواسته ها و توانمندی های فرزندشان تنشی دوگانه ایجاد می کند که این تضاد فکری و رفتاری در برهه ای از زمان نتیجه ای جز سرخوردگی برای خانواده نخواهد داشت.طرح جهش تحصیلی برای دانش آموزانی امکان اجرا دارد که بهره هوشی بالایی دارند و از نظر سطح هوش با سایر دانش آموزان متفاوت هستند و برای هر سطحی از هوش قابل اجرا نیست، هر چند باز هم به دلیل مشکلات روحی و جسمی که ممکن است برای کودک به همراه داشته باشد برای این گروه نیز چندان توصیه نمی شود.

انتظاراتی فراتر از توانایی فرزند، عدم اطلاع کافی از طرح جهش تحصیلی، اجبار به شرکت در این طرح و وارد آوردن فشار روانی و اضطراب به بچه ها از دیگر دلایلی است که مخالفان مطرح کرده و از خانواده ها درخواست می کنند که چشم و هم‌چشمی را کنار بگذارند و اطلاعات بیشتری در این رابطه به دست آورند تا موجبات به خطر افتادن سلامت روحی و جسمی فرزندانشان را فراهم نکنند.

توصیه این کارشناسان به خانواده ها این است که اجازه دهند کودکان با گروه سنی خود دوره تحصیلی را سپری کنند و فرزند خود را برای شرکت در طرح جهش تحصیلی مجبور نکنند چراکه این طرح برای افراد خاصی است که بهره هوشی بسیار بالایی دارند و تمامی شرایط برای حضور در پایه های تحصیلی بالاتر را دارند و چه بسا این افراد اگر امکان تحصیل به صورت ویژه برایشان فراهم نشود در حق آنها اجحاف صورت گرفته است.

اصرار به این کار و موفق نشدن در سنجش و آزمون هوش به طور قطع احساس سرخوردگی را برای فرد ایجاد خواهد کرد به گونه ای که تا مدت ها ذهن او را درگیر کرده و فکر می کند شاید به لحاظ هوشی پایین تر از دیگر دانش آموزانی است که این مرحله را به خوبی گذرانده اند، حال آنکه هر فرد بسته به شرایط روحی و جسمی خود دارای قابلیت ها و توانایی هایی است که می تواند در دیگر عرصه ها به کار گرفته و موفق شود.

صرف بلد بودن کتاب درسی، سرعت در جمع و تفریق یا ضرب و تقسیم، خواندن چند کتاب داستان، مسلط به اطلاعات عمومی در حوزه جغرافیا، موضوعات علمی و اطلاع از جمعیت و موقعیت کشورها نمی توان فرد را دارای ضریب هوشی بالا قلمداد کرد بلکه معیارها و ملاک های بسیاری برای این سنجش وجود دارد که باید کار را به کارشناسان و افراد زبده سپرد و در صورت موفق نشدن در این سنجش خانواده ها نباید به خود و فرزندانشان اینگونه القا کنند که تمامی راه های موفقیت بسته شده و آن دانش آموز هیچ گونه قابلیتی ندارد.

مخالفان همچنین بر این موضوع تاکید دارند که طرح جهش تحصیلی هر چند نوعی تسریع در آموزش است اما به دلیل یادگیری قبل از موعد و جلوتر از دیگر همسالان، باعث می شود ابزارهای ذهنی فرد زودتر رشد کند و صرفا یک سری محفوظات برای فرد به همراه داشته باشد.

اما در این میان نباید به طور کلی طرح جهش تحصیلی را نادیده گرفت، چراکه جهشی خواندن می تواند مزایایی نیز به همراه داشته باشد از جمله اینکه اگر فرزند شما از لحاظ تحصیلی از هم سن و سال های خود جلوتر است و بلوغ عاطفی و احساسی کافی برای تعامل با افراد بزرگتر از خود را دارد، جهشی خواندن می تواند مناسب باشد و درس خواندن را برای او به چالشی مثبت تبدیل کند. همچنین دانش آموز با قرار گرفتن در کنار همکلاسی هایی که استاندارد های تحصیلی شان با یکدیگر برابر است احساس بهتری خواهد داشت.

امسال نیز بنابر اعلام وزارت آموزش و پرورش امسال نیز این امکان برای دانش آموزان دوره ابتدایی و از پایه‌های دوم به چهارم، سوم به پنجم وچهارم به ششم فراهم شده است تا در ارزیابی جهش تحصیلی شرکت کنند و متقاضیان از ۱۰ اردیبهشت تا ۳۱ خرداد فرصت داشتند تا درخواست خود را در سامانه my.medu.ir ثبت کنند.

بنابر ضوابط آیین نامه، استفاده از جهش تحصیلی صرفا یک‌بار در طول دوره ابتدایی و برای یک پایه مجاز است و جهش برای بار دوم مشروط به رای کمیسیون (منطقه آموزش و پرورش) و سایر مقررات است. قبول‌شدگان ساعی و برجسته پایه‌های دوم، سوم و چهارم ابتدایی با رعایت شرایط ذیل و تقاضای کتبی ولی خود می‌توانند مطابق ماده ۶ در ارزشیابی شهریورماه پایه بالاتر شرکت کرده و در صورت کسب سطح پیشرفت «خیلی خوب» در تمام دروس به صورت جهشی به آن پایه ارتقا یابند.

همچنین دانش‌آموزان باید از تمام دروس آن پایه و پایه‌های قبل، سطح پیشرفت «خیلی خوب» را کسب کرده باشند و آموزش و پرورش استثنایی باید صلاحیت هوشی و روانی دانش‌آموز را به این منظور تأیید کند.در این فرآیند دانش آموزان از ارزشیابی دروس تربیت‌بدنی و وضعیت تربیتی معاف هستند.

اکنون باید منتظر نتایج طرح جهش تحصیلی بمانیم تا مشخص شود که چه تعداد از دانش آموزانی که متقاضی شرکت در این طرح هستند، موفق به کسب نمره حدنصاب لازم و رفتن به پایه بالاتر شده اند.