تکمیل سد باغان، آبی بر آتش تشنگی "جم"

تنها شهرستان استان بوشهر است که آب مورد نیاز آن برای شرب، کشاورزی و صنعت از دل زمین تامین می‌شود اما خشکسالی های متوالی و مکش بیش از حد شیره جان زمین توسط کشاورزان و صنایع باعث شده تا عطش تشنگی همچون آتشی بر این منطقه مستولی شود که خاموش کردن آن تنها با اتمام سد "باغان" امکان پذیر است.

 شهرستان جم در فاصله ۲۶۵ کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر قرار گرفته و در مقایسه با بیشتر مناطق این استان آب و هوایی معتدل دارد زیرا ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۶۴۱ متر است و به دلیل وجود کوه‌هایی در اطراف آن آلودگی‌های ناشی از صنعت این شهرستان از دیگر مناطق جنوب  استان کمتر است.

شهرستان جم دارای سه شهر جم ، ریز و انارستان و پنج دهستان است و به دلیل میزبانی از پالایشگاه گاز فجر جم و همسایگی با شهرستان عسلویه و حضور خانواده کارکنان بخش‌های مختلف صنعتی شاغل در پارس جنوبی در این شهرستان، از تراکم جمعیتی قابل توجهی برخوردار است.

شهرستان خوش آب و هوای جم سهمی از خط لوله آب محرم و کوثر ( ۲ خط لوله اصلی انتقال آب از استان های فارس و کهگیلویه و بویر احمد به استان بوشهر ) ندارد و آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعت این منطقه از سفره‌های زیر زمینی تامین می شود اما کاهش بارش‌ها وخشکسالی‌های پی در پی سال‌های اخیر و بهره‌برداری های بی رویه منجر به پایین آمدن سطح سفره‌های زیرزمینی و تبدیل دشت‌های آبی جم و ریز به ممنوعه بحرانی شده است به نحوی که امروز آب مهمترین مساله کشاورزی، صنعت و نیاز آشامیدنی این شهرستان به شمار می‌رود.

جم سرسبز تحت تاثیر خشکسالی

جم که به دلیل آب و هوای معتدل و خنک زمانی نگین سبز و قطب تولید مرکبات در استان بوشهر و از کشاورزی پررونقی برخوردار بود، بطوریکه هم اکنون نیز در این شهرستان یکهزار و ۴۱۲ هکتار مرکبات شامل یکهزار و ۱۶۷هکتار لیموترش، ۱۱۰ هکتار پرتقال، ۷۰ هکتار نارنگی و ۳۰ هکتار لیمو شیرین و در سطح‌های محدودی نیز انار، نارنج، زیتون و انجیر، ۳۰۰ هکتار گوجه فرنگی و یکهزار و ۲۵۴ هکتار نخیلات وجود دارد.

بیشتر باغداری شهرستان جم در دشت‌های جم و ریز است که به دلیل حفر چاه‌های مجاز و غیر مجاز، بُخل آسمان و ضعف سفره‌های زیرزمینی، هم کشاورزی این منطقه تحت تاثیر قرار گرفته و هم ضربه بزرگی به این دشت خورده است.

به نحوی که به گفته رئیس اداره جهاد کشاورزی جم هر درخت لیمو ترش مثمر در سال‌های میانی عمر خود حدود ۲۰۰ کیلو لیمو تولید می‌کرد اما امروز به دلیل کاهش سفره‌های زیرزمینی و کیفیت آب این میزان به حدود ۱۵۰ کیلو کاهش یافته و این تولید کاهشی دامن گندم را نیز گرفته است.

خشکسالی‌های متوالی و برداشت‌های بی رویه از سفره های زیرزمینی  شهرستان جم را با مشکلات زیادی در بخش تامین آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعتی روبرو کرده است، به همین دلیل مسئولان در چاره اندایشی برای حل این تنگناها، کاهش پیامدهای منفی و بازگشت رمق و حیات به  سفره‌های زیرزمینی احداث سد "باغان"  روی رودخانه باغان را در دستور کار خود قرار دادند.

بهره‌برداری سد باغان راهکار نجات کشاورزی جم و دشتی

رودخانه باغان با ۲۴ میلیون مترمکعب آورد تنها رودخانه آب شیرین استان بوشهر است که قابلیت آشامیدن دارد این رودخانه بعد از عبور از روستای باغان وارد رود مُوند می‌شود و با گذر از گنبد نمکی، شور شده و قابلیت استفاده خود را از دست می‌دهد.

به همین دلیل برای استفاده از این آب مطالعات سد باغان با هدف تامین آب کشاورزی از سال ۱۳۷۵ از سوی شرکت آب منطقه ای فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد شروع شد اما بعد از جدا شدن شرکت آب منطقه ای بوشهر از فارس مطالعات اجرای این سد به صورت بومی تر ادامه یافت.

بالاخره عملیات اجرایی زیرساخت سد باغان از سال ۹۳ و شروع ساخت بدنه سد از سال ۹۹ آغاز شد؛ این سد از نوع بتنی غلتکی با ارتفاع ۵۶ متر و طول تاج ۳۱۰ متر، عرض تاج هشت و عرض پی ۵۴ متر است و ۳۲ میلیون مترمکعب ظرفیت دارد، حجم آب تنظیمی آن ۱۶ میلیون مترمکعب است و برای تامین آب آشامیدنی، صنعت، کشاورزی و حقابه زیست محیطی، ارتفاع سیستم انحراف آب این سد شامل فرازبند، گالری انحراف آب و دایک جانبی به ۳۰ متر می‌رسد.

سد باغان یکی از مهم‌ترین طرح‌های توسعه منابع آب در جنوب استان بوشهر است که آب را در اختیار بخش شرب، صنعت و کشاورزی منطقه قرار می‌دهد اینها بخشی از سخنان مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان بوشهر است.

علی محمدی معتقد است با توجه به آورد مناسب رودخانه باغان در فصل سیلاب، این سد می‌تواند ضمن کنترل روان‌آب‌های فصلی و کاهش خسارت‌های ناشی از آن، آبی پایدار را به بهره‌برداران برساند.

او ادامه می‌دهد: بیشتر کشت منطقه گوجه فرنگی خارج از فصل (زمستان و پاییز) است و این محصول از نظر ارزش اقتصادی و رونق بازار مقرون به صرفه است احداث و بهره برداری از پروژه‌ آبی در دست اجرا نقشی مهم در تقویت منابع زیرزمینی دارد.

به گفته محمدی با بهره برداری از سد باغان امکان تخصیص آب این سد برای ۷۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی پایین دست واقع در شهرستان دشتی فراهم می‌شود.

"باغان" قرار است گره از چالش آب کشاورزی، صنعت و نیاز آشامیدنی ۲ شهرستان دشتی و جم بگشاید؛ به گفته مسئولان سهم آب کشاورزی از این سد حدود پنج میلیون مترمکعب، آشامیدنی ۲.۱ میلیون متر مکعب و صنعت ۶ میلیون مترمکعب در سال است.

اتمام سد باغان به همکاری بین بخشی نیاز دارد

چنانکه گفته شد تامین آب کشاورزی، شرب و صنعت منطقه جنوب استان بوشهر بیشتر از طریق چاه و با اتکا به منابع آب زیرزمینی است و با پایین رفتن سطح آب زیرزمینی، مشکلات زیادی از جمله ممنوعه و ممنوعه بحرانی شدن دشت‌ها، کاهش حجم آبدهی چاه‌ها و افت کیفی منابع آب را به همراه داشته است.

در کنار خشکسالی‌های پیاپی، آنچه بیش از همه به کشاورزی منطقه جم آسیب رسانده کاهش سطح کیفی سفره‌های آب زیرزمینی و افزایش سطح املاح معدنی است که راندمان محصولات را کاهش داده است.

آنطور که مدیر جهاد کشاورزی شهرستان جم می‌گوید: امروز بخش صنعت با حفر چاه‌های عمیق در جم، بخش زیادی از آب این شهرستان را نصیب خود کرده است، وجود این چاه‌ها ضربه غیر قابل جبرانی به سفره‌های زیر زمینی وارد کرده و موجب نارضایتی کشاورزان منطقه شده اما تنها پاسخ در مقابل اعتراض به این مساله، این است که جم منطقه ای صنعتی است و آب سفره ها به این بخش تعلق دارد.

 رضا رونما می افزاید: با توجه به شرایط خشکسالی و محدودیت‌های آب کشاورزی تلاش می‌شود از سد باغان حقابه کشاورزی نیز تخصیص شود تا باغ‌های این شهرستان جان دوباره ای بگیرند.

اما آنطور که رونما نیز به آن اشاره کرد، از سوی دیگر پلمب شدن چاه‌های آب در بخش آشامیدنی و صنعت که به دنبال بهره برداری از سد باغان اتفاق می‌افتد، کمک بزرگی هم به کشاورزی این منطقه می‌کند.

براساس برنامه ریزی انجام شده ۶ میلیون مترمکعب از آب سد باغان به صنعت اختصاص دارد و به این صورت تمام چاه‌هایی که صنعت برای تامین آب حفر کرده از میان برداشته و این کمک بزرگی است که این سد به صنعت می کند.

به گفته مدیرعامل شرکت پالایشگاه گاز فجر جم همه دستگاه‌های متولی باید هم سو با هم برای پایان بخشیدن به پروژه سد باغان تلاش کنند چرا که این منطقه با بحران آب روبرو است و دشت های تامین کننده آب صنعت به شدت با کمبود آب روبرو هستند به همین علت استان بوشهر می بایست بهره برداری از سد باغان را در اولویت خود قرار دهد.

به اعتقاد سید محمد مهدی هاشمی امروز وضعیت آب منطقه بحرانی است و نباید فرصت آبگیری سد باغان در زمستان امسال از دست برود.

او می گوید: با وجود مشارکت این پالایشگاه در احداث خط انتقال آب سد باغان اما این پروژه همچنان در بخش خط انتقال و برق دچار مشکل است که چنانچه مسئولان استان بوشهر و شرکت آب منطقه ای آب این استان همت کنند می توان انتظار داشت زمستان سال جاری شاهد آبگیری این سد باشیم.

با توجه به اینکه در سال‌های اخیر احداث سد هزینه زیادی در بر داشت و اعتبارات عمرانی کفاف ساخت آنها را نمی‌دهد به همین دلیل در آن سال‌ها ۳۰ تا ۴۰ طرح اولویت دار از سوی وزارت نیرو برای فاینانس معرفی شد که در نهایت از این شمار پنج طرح انتخاب و از این مجموع نیز تنها ۲ سد باغان و دشت پلنگ در استان بوشهر به مرحله فاینانس خارجی رسیدند.

پروژه سد باغان امروز دارای خط اعتباری فاینانس چین به مبلغ ۳۳۳ میلیون یوآن است که از سال ۱۳۹۹ با وجود همه تحریم‌های اقتصادی و شرایط سخت جابه جایی پول اجرایی شد اینها بخشی از سخنان معاون طرح و توسعه شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان بوشهر است.